Chuyện chào cờ xưa và nay
Xứ tôi có cái cầu kêu là cầu Quay. Cầu Quay là cái cầu xây dựng thời Pháp, người ta điều khiển cho nhịp giữa quay ngang để lấy khoảng trống mỗi khi có ghe tàu lớn đi qua. Thời của tôi cái cầu đã không còn quay, nó gồm có khung cầu bằng thép và mặt cầu lót ngang bằng những thanh gỗ lớn, nhưng dân chúng địa phương vẫn cứ kêu nó là cầu Quay. Nhìn xuyên qua kẽ hở gỗ lót mặt cầu (kẽ nào kẽ nấy bự ít nhất 5 phân) thấy dưới gầm cầu là cái chợ lúc nào cũng kẻ mua người bán nhốn nháo, kêu là chợ Dạ Cầu Quay.Bốn năm tuổi, chưa đi học nhưng tôi “lý sự” lắm, cái gì cũng thắc mắc, cũng hỏi cho đến kỳ cùng, đến khi người lớn không trả lời được mới thôi. Có lần, mẹ tôi nắm tay tôi dẫn đi bộ qua cầu Quay. Đang đi, chợt nghe tiếng nhạc từ loa phóng thanh gắn trên cầu trỗi lên. Tất cả những người đang đi trên cầu đều đứng lại, ai đội nón thì dở nón xuống cầm tay, hai tay xếp thẳng hai bên hông, mặt nghiêm nghị, đầu ngẩng cao. Tôi nhìn xuống cầu, thấy người dưới chợ cũng ngưng buôn bán đứng nghiêm nghị như người trên cầu. Hết bài nhạc, mẹ tôi dẫn tôi đi tiếp, người trên cầu cũng tiếp tục đi như không có chuyện gì xảy ra, chợ dưới dạ cầu mua bán bình thường. Tôi hỏi: “Sao đang đi đứng lại chi vậy mẹ?”. Mẹ tôi nói: “Hồi nãy loa hát quốc ca chào cờ nên phải đứng lại chào cờ”. Tôi hỏi tiếp: “Mình không đứng lại có sao hông?”. “Không được, chào cờ là nghĩa vụ công dân, ai cũng vậy hết, mình làm khác người ta thấy dị hợm lắm”- Mẹ tôi nói. Tôi lại tiếp tục hỏi: “Nghĩa vụ công dân là cái gì? Dị hợm là cái gì?”. Hình như mẹ tôi “bí” không giải thích được, bà bèn hù tôi: “Là chính phủ quốc gia quy định như vậy, mày không làm theo thì ông quân cảnh bắt mày bỏ tù. Hiểu chưa? Biết quân cảnh không?”. Gì chớ quân cảnh thì tôi có biết, có thấy họ đeo súng sáu bên hông đi sân sẩn đầy ngoài đường. Nghe nói “ông quân cảnh bắt bỏ tù” tôi sợ quá cắm cúi đi không dám hỏi nữa.
Sau ngày 30/4/1975, (Hình phải : Hình ảnh về cải cách ruộng đất do nhiếp ảnh gia Liên Xô Dmitri Baltermants (1912-1990) chụp năm 1955 tại Việt Nam)khi tôi đã là một học sinh cấp 3, nhiều lần bọn học sinh chúng tôi (cái lũ con nít thì không phải là con nít, người lớn cũng chưa hẳn là người lớn, nhưng nhìn xa giả dạng làm người lớn để quay phim, chụp ảnh thì đạt yêu cầu) được (hay bị) nhà trường tập trung dẫn đi mít-tinh. Mít-tinh, tra từ điển tiếng Nga thấy giải nghĩa là biểu tình, nhưng thời đó người ta tránh dùng từ “biểu tình”, mà cái gì cũng gắn thêm vài chữ Nga vào cho nó “hợp thời trang” một cách chính đáng. Người ta dẫn bọn tôi đến cái sân rộng, trên có khán đài cao khoảng 2 thước, xung quanh có hàng rào xi măng cao chừng một thước, kêu là sân lễ đài. Sân lễ đài này nếu không có mít-tinh thì để cho các đoàn cải lương hay đoàn ca múa nhạc biểu diễn cho dân chúng coi. Lúc đó, bọn tôi chỉ biết rằng những người ngồi trên khán đài là quan chức nhà nước, họ cho tất cả chào cờ, đọc diễn văn, họ nói gì gì trên đó bọn tôi nghe tiếng được tiếng mất, nghe xong từ lỗ tai bên này chạy sang lỗ tai bên kia rồi chạy mất luôn, không biết “các bác” nói cái gì. Nhưng ở trên hô chào cờ thì ở dưới bọn tôi đứng lên chào cờ, ở trên hô khẩu hiệu thì ở dưới bọn tôi cùng nhau giơ nắm đấm lên đấm vào không khí, miệng gào lên theo.Tất nhiên là bọn tôi khoái chí lắm, đi mít-tinh là được nghỉ học, được tha hồ ngồi túm năm tụm ba bên dưới sân nói chuyện “trời ơi đất hỡi” um sùm nhoi trời đất thoải mái. Mít-tinh xong giải tán đi về ào ào như bầy ong vỡ tổ. Mỗi lần như vậy, không ít “sự cố” mắc cười xảy ra. Tỷ như, bên trong sân lễ đài đang hùng hồn chào cờ: “Tè te tè te te, Te tè té té…” (Không hát mà máy phát nhạc không lời) thì ở ngoài đường bỗng vang lên thiệt lớn: “Leng keng leng keng leng keng… Cà rem đây! Cà rem đây! Cà rem đây!…” hoặc là “Bắp luộc đây!”, “Ai ăn xôi!”…, làm mọi người trong sân giật nảy mình, đồng loạt quay đầu ra nhìn người bán hàng rồi lại quay vô, mất hết mọi sự trang nghiêm đứng đắn. Những lúc ấy, tôi có cảm giác cái đám đông bên trong sân lễ đài và đám đông đang qua lại, buôn bán rộn ràng ngoài sân lễ đài là hai thế giới khác nhau. Quốc ca và quốc thiều đang cử hành kia là của riêng cái nhóm người trong sân, chớ không phải của toàn dân Việt, và nó được tiến hành như một thứ thủ tục cần có, chớ không có chút gì thiêng liêng gây xúc động lòng người.
4 năm là sinh viên trường Đại học Pháp Lý Hà Nội (tức trường Luật bây giờ), không ít lần tôi tham gia chào cờ, tôi nhận thấy không có bạn nào thuộc hết bài quốc ca và hát một cách nghiêm chỉnh, đa số im lặng nghe tiếng nhạc trỗi lên hoặc nhép miệng sơ sơ.
Khi tôi trở thành một cán bộ nhà nước, suốt hơn 16 năm, tôi cũng chưa bao giờ thấy có buổi lễ nào chào cờ mà những người tham gia thuộc và hát quốc ca từ đầu đến cuối. Vào thập niên 90, người ta cũng đã từng phát động phong trào tự hát quốc ca chớ không dùng máy cassette phát nhạc (không lời), thì các buổi chào cờ trở thành chổ cười đùa xả sì-trét của cán bộ, dù cười xong thì trong bụng cũng hơi lo lo, không biết là không thuộc bài thì có bị kỷ luật hay không, đến khi thấy ‘thằng nào cũng giống như thằng nấy” chẳng lẽ kỷ luật hết toàn bộ cán bộ nên không lo nữa.
Bởi không ai thuộc hết bài hát, câu đầu còn hát to, vài câu sau thì cứ nhỏ dần, rồi hát lộn (nhầm) lời 1 sang lời 2 và ngược lại, thêm những vị “ngáy còn lạc giọng” mà cố hát cho đúng giọng thì thật giống y như tấu hài. Làm mọi người bật ra tiếng cười không tự chủ được, lại sợ sếp la rầy là “không nghiêm túc” nên phải cố nín, thì cái tiếng cười bị ém lại trong cổ họng nó cứ ùng ục, ùng ục… khôi hài hết biết. Bài Quốc ca nghe đài phát tối ngày sáng đêm mà còn hát câu được câu chăng, đến bài “Hồn Tử Sĩ” và bài “Biết ơn Hồ chủ tịch” thì tất cả đồng loạt “tắt tị” hết, không ai nhớ được một câu nào để hát. Đến hai bài này, tất cả đứng im lặng, quay qua quay lại nhìn nhau, người này chờ người kia hát trước nhưng không ai hát cả. Người điều khiển chào cờ thấy đứng im lâu quá, bèn chuyển sang thủ tục “Một phút mặc niệm các vong hồn liệt sĩ đã hy sinh vì tổ quốc. Bắt đầu!”. Tất cả mừng rơn được “tai qua nạn khỏi” cúi đầu giấu nụ cười. “Thôi! Lễ chào cờ đến đây kết thúc. Mời các đồng chí ngồi xuống!”. Ai nấy đều thở phào ngồi xuống. Riết rồi, cấp trên không bắt cán bộ phải tự mình hát quốc ca nữa. Cái đề án “mỗi cán bộ đều phải hát quốc ca khi chào cờ” coi như phá sản hoàn toàn. Chúng tôi lại tiếp tục chào cờ bằng máy cassette một cách “dzui dzẻ” y như cũ.Bây giờ, việc chào cờ bằng máy cassette vẫn được thực hiện. Tháng 3 năm 2010, Bộ Giáo dục và Đào tạo gởi công văn bắt buộc tất cả “học sinh, giáo viên, giảng viên ở tất cả các cấp học sẽ phải hát Quốc ca trong giờ chào cờ”. Không biết giờ chào cờ các trường có thực hiện việc hát quốc ca được hay không, nhưng đến nay không hề thấy tờ báo trong nước nào đề cập đến vấn này, kết quả đến đâu, và cũng không thấy ai “nổ” về “thành tích” này hết. Quanh năm suốt tháng, từ sáng sớm đến chiều tối, phố xá cả nước mỗi ngày vẫn cứ nhộn nhịp, tấp nập, đông vui với chen lấn, với kẹt xe, với khói bụi, với ô nhiễm môi trường, với đánh nhau cãi nhau… chớ chưa hề thấy người dân Việt Nam đồng loạt ngừng mọi hoạt động trên đường phố để thể hiện “lòng tự hào và trách nhiệm của con người Việt Nam với Tổ quốc và nhân dân” khi nghe nhạc trỗi khúc quốc ca như thời Việt Nam Cộng Hòa.
Than ôi! Xã hội nào thì con người nấy, giáo dục nào thì sản phẩm nấy đó mà!
Tạ Phong Tần
